Op 18 december 2023 presenteert Minister Adema van LNV een brief aan de Tweede Kamer, waarmee hij een mix aan maatregelen presenteert die hij graag wil uitwerken om het probleem van hondenbeten in Nederland stevig aan te pakken. Hoewel hij in de brief erkent dat “geen enkele hond wordt agressief geboren” en “gevaarlijk gedrag ontstaat door verschillende factoren […] de eigenaar, situatie, hond, slachtoffer, omgeving en wet- en regelgeving als belangrijkste factoren bij het ontstaan van en bijtincident”, maakt hij verderop toch onderscheid tussen rassen of types en richt zich enkel op hoog-risicohonden – ‘honden met bepaalde kenmerken’ – die géén stamboom hebben.
Hieronder lees je de maatregelen die hij, indien haalbaar en gesteund door de Tweede Kamer, wil invoeren, elk voorzien van summier geplaatste kanttekeningen van hondendeskundige Monique van Strien, die zich in 2017 hardmaakte voor het lot van de hoog-risicohond en het belang van de juiste match, of zoals zij zelf zegt: ‘voor een beter begrip en groter geluk van elke hond’. Monique geeft naast het publiceren van artikelen voor Onze Hond regelmatig voorlichting over de lichaamstaal van honden, conflictvrije communicatie en de ontwikkelingsfases van pups en de (vaak onomkeerbare) invloed daarvan op de volwassen hond.
Maatregel 1
Verbieden van hoog-risicohonden zonder stamboom
Honden waarvan vooraf kan worden vastgesteld dat zij een groot gevaar vormen, mogen niet langer gefokt of gehouden worden. Adema onderstreept bij dit punt dat het een misvatting is dat bepaalde rassen van nature al ‘bijtgraag’ zijn, maar wil vanwege de ernst van de incidenten en het letsel dat bepaalde rassen met krachtige kaken veroorzaken, toch het vizier houden op deze selecteerde groep van honden. Honden van de rassen die op deze hoog-risicolijst staan, maar wel een stamboom hebben, worden van dit fok- en houderschapsverbod uitgesloten.
Monique van Strien: “Los van de tweedeling of een verbod wel of niet zinvol is (en ik meen dat cijfers vaak genoeg dat laatste hebben uitgewezen), kan ik begrijpen dat de minister vanuit zijn rol als wetgever zoekt hoe hij iets aan ernstige bijtincidenten kan doen. In die context vind ik het lovenswaardig dat het Franse systeem als blauwdruk is genomen en niet de desastreuze nieuwe wetgeving in Engeland. Zo blijft voor liefhebbers de mogelijkheid bestaan om op verantwoorde, gecontroleerde wijze de aangewezen rassen nu én in de toekomst te bezitten. Feit blijft immers dat het overgrote merendeel van deze honden géén gevaar vormt, en zij mogen niet de dupe worden van maatregelen die hen niet aangaan. De ontwikkeling binnen rassen naar optimale gedrags- en gezondheidskenmerken, doordat fokkers hier met kennis en ambitie generatieslang naartoe werken, gaat zo ook niet verloren.
De redenering is overigens niet helemaal zuiver: als het verbod is gebaseerd op de mate van letsel dat de hond morfologisch gezien in staat is toe te brengen, dan is hij dat met stamboom morfologisch gezien nog steeds. We moeten er daarom voor waken dat het onderscheid tussen ‘wel of geen stamboom’ niet verzandt in de onterechte veronderstelling dat een afstammingsbewijs een garantie is voor een hond die nooit gevaarlijk gedrag zal vertonen. In de brief wordt namelijk gesteld dat ongewenst gedrag wordt voorkomen doordat stamboomfokkers hiertoe een zorgvuldige ouderdierselectie, socialisatie en matchingsprocedure hanteren en dat de Raad van Beheer op Kynologisch Gebied in Nederland (het orgaan dat de stambomen uitgeeft) op deze drie zaken scherp toezicht zal houden.
Hoewel het klopt dat veel stamboomfokkers grote zorgvuldigheid en een hoge moraal betrachten bij het fokken en plaatsen van hun honden, is de haalbaarheid van controle op een goede socialisatie en matchingsprocedure nog maar zeer de vraag. Ik vrees dat het verbod dan uiteindelijk alsnog ook de stamboomhonden zal gaan omvatten, omdat met de tijd ‘bewezen’ is dat dat noodzakelijk zou zijn. De opvoeding houdt na acht weken immers niet op, en in hoeverre deze maatregel onverantwoorde fokkers die zonder stamboom fokken (wat overigens geen synoniemen zijn), naar de stamboomfokkerij zal doen bewegen zonder hun werkwijze essentieel te veranderen, dat is een grote onbekende. De stamboom én de maatregel verliezen dan hun waarde. Een voorwaarde voor het mogen aanvragen van stambomen zou daarom zeker moeten zijn dat beide ouderdieren een deugdelijke gedragstest hebben ondergaan die met goed gevolg is afgelegd, die niet op te jonge leeftijd kan worden afgenomen en ook niet hun hele leven geldig blijft.”
Maatregel 2
Vergroten van kennis bij eigenaren, met een verplichte cursus
Een online theoriecursus moet ertoe leiden dat hondeneigenaren zich beter bewust worden van hondenlichaamstaal en daar vervolgens adequaat op kunnen reageren. De eigenaar moet volgens de brief over het verantwoord houderschap beschikken om de hond door de sociale uitdagingen van een dichtbevolkte maatschappij te loodsen. Mogelijk wordt aan de theoriecursus ook een praktijkcursus gekoppeld. Adema hoopt dat deze maatregel tevens ongewenste impulsaankopen zal verminderen.
Monique van Strien: “Onduidelijk is of deze maatregel alleen zal gelden voor hoog-risicohonden, of voor álle honden. Zoals Adema terecht stelt, worden signalen waarmee een hond ongenoegen, angst of stress uit niet of te laat herkend, waardoor een hond zich gedwongen kan voelen om zich duidelijker te uiten en dus te bijten. Dit geldt natuurlijk voor elke hond. Het niet oppikken van deze signalen zou te wijten zijn aan onvoldoende hondenkennis bij de eigenaar, dit wordt zelfs omschreven als één van de belangrijkste factoren bij het ontstaan van bijtincidenten.
Bewustwording en het toewerken naar verantwoord houderschap is noodzaak, maar waarom zouden niet álle hondeneigenaren, of sterker nog, alle Nederlanders (dus ook niet-hondeneigenaren) van deze hondentaal op de hoogte worden gebracht? Het vergroten van kennis zou iedereen aangeboden moeten worden, bijvoorbeeld via voorlichting op scholen en via voorlichting op de belangrijkste mediakanalen. Door de dichtbevolktheid van ons land zijn mensen met angst voor honden gebaat bij kennis over hoe om te gaan met honden, (een deel van) de angst kan zelfs worden weggenomen als zij een hond (beter) begrijpen. Er is bewezen animo voor dit soort cursussen. Dan wordt die dichtbevolkte maatschappij vol sociale uitdagingen voor de hond, zoals de Minister het omschrijft, ook een stuk minder stressvol en hoeft hij veel minder signalen van angst en stress te laten zien. Daarmee wordt het probleem dieper in de kiem gesmoord.
Ook geeft Adema als voorbeeld dat een herdershond uit een werklijn een mismatch is als iemand ‘gewoon’ een gezellige huishond zoekt. Ook dat betekent dat er meer algemene kennis over honden moet komen. Wil je een hond, dan moet het vóór aanschaf al helder zijn welke honden sowieso een mismatch zijn. Met een goed matchingsadvies zullen er ook significant minder honden in het asiel terechtkomen. Een cursus kan dus absoluut een win-win situatie zijn, voor hond, eigenaar, burger en potentieel slachtoffer. Maak een voorbereidende cursus daarom niet alleen verplicht, maar ook aantrekkelijk. Je kunt je wel afvragen wie gaat bepalen wat er dan in die cursus wordt aangeboden en of er voor de grote verscheidenheid aan hondenscholen en trainers voldoende vrijheid zal zijn om zelf ook deze cursus aan te bieden.“
Maatregel 3
Instellen van een landelijk meldpunt en volledigere registratie
Op gemeentelijk niveau was er al een Landelijk Honden Dossier (LHD) ingericht, waar niet alleen bijtincidenten maar ook risicovol gedrag kon worden gemeld. Burgers (bijvoorbeeld buurtbewoners met ogen en oren in de wijk), maar ook huisartsen, zorgmedewerkers en dierenartsen kunnen hier hun zorgen kwijt. Dit stelt gemeenten in staat om (vooral ook preventieve) maatregelen te nemen. De ervaring heeft geleerd dat het LHD zeer succesvol is geweest om bijtincidenten te voorkomen. Desondanks hebben de meeste gemeenten in Nederland geen gehoor gegeven aan de oproep om een LHD in te stellen.
Monique van Strien: “Dat is, zoals Adema ook zegt, echt heel diep te betreuren. Zijn keuze om dit daarom landelijk in te stellen is begrijpelijk, maar zal de uitvoering ervan waarschijnlijk niet gemakkelijker maken. Burgers zullen, vanwege de grotere afstand tot een landelijk meldpunt en het zwaardere gewicht dat daar gevoelsmatig aan kleeft, waarschijnlijk een grotere drempel voelen om melding te maken van hun zorgen. Voor de meldingen die wel worden gedaan, is het te hopen dat een landelijke aansturing niet leidt tot het stagneren van (tijdig) ageren op zorgwekkende situaties.”
Maatregel 4
Landelijk geldende muilkorf- en aanlijnplicht voor honden die gevaarlijk gedrag vertonen
Op dit moment kan een burgemeester een muilkorf- en aanlijnplicht opleggen, wat betekent dat die plicht buiten de gemeente niet geldt. Dit zou niet moeten afhangen van de locatie waar de hond zich bevindt, maar van de hond zelf. Met een landelijke bevoegdheid volgt de plicht de hond overal. Adema wil dit dan ook uitwerken.
Monique van Strien: “Een goede zaak, want buiten de gemeentegrenzen is een bewezen gevaarlijke hond natuurlijk niet plotseling minder gevaarlijk. Wel is het zo dat er een negatief stigma bestaat op een muilkorf: veel mensen denken bij het zien van een gemuilkorfde hond, dat die daarom altijd gevaarlijk is. Dit klopt niet, er zijn ook andere redenen waarom hondeneigenaren verstandigerwijs hun hond muilkorven of besluiten hem niet van de lijn te halen in een losloopgebied. Het zou daarom een mooie aanvulling op de muilkorf- en aanlijnplicht zijn als daar een goed zichtbaar aanhangsel, zoals een rode klittebandsleeve, aan de looplijn bij hoort. In het verlengde daarvan zou de overheid het Yellow Dog Project kunnen ondersteunen (dat al ruim tien jaar bestaat maar nog steeds geen algemene bekendheid heeft verworven) door een gele klittebandsleeve beschikbaar te stellen met bijvoorbeeld de tekst “Ik heb ruimte nodig”, zodat wie dat wil dit aan de lijn van zijn hond kan bevestigen. Zo wordt voor mensen van een afstand duidelijk wat ze van een hond kunnen verwachten.
Laten we namelijk vooral ook niet vergeten dat het voorkómen van incidenten een verantwoordelijkheid is van iedereen. Een loslopende hond moet volgens de wet – maar ook simpelweg op basis van gezond verstand en fatsoen – áltijd onder appèl staan, oftewel gewoon gegarandeerd terugkomen als hij geroepen wordt. Het lijkt erop dat we dat in Nederland vergeten zijn. Het kan niet zo zijn dat, als een eigenaar van een potentieel gevaarlijke of angstige hond er met een deugdelijke lijn, een goede controle, misschien zelfs een muilkorf en een duidelijk teken (verbaal of visueel) dat hij met rust gelaten wil worden, toch door een hond benaderd wordt en dus uitvalt, de schuld van de gevolgen dan bij de baas van de uitvallende hond ligt (en de aangelijnde hond die zich bedreigd voelde, die prijs met zijn leven betaalt). Dat is echter wel de realiteit waarin we op dit moment leven. Om die reden zijn veel mensen bang om überhaupt nog met hun hond, die er ‘HR’ uitziet maar waarschijnlijk geen vlieg kwaad doet, op pad te gaan. Daar staat niemand bij stil.”
Maatregel 5
Euthanasie van honden die ernstige schade hebben toegebracht
Na een bijtincident kan de burgemeester besluiten dat een hond in beslag wordt genomen. De hond zit dan langdurig en vaak uitzichtloos in de opvang op een geheime locatie. De eigenaar van de hond kan een klaagschrift indienen tegen de inbeslagname. Daardoor wordt het eindoordeel nog verder uitgesteld, terwijl de kans op terugkeren in de maatschappij nihil is. Adema maakt in zijn toelichting van deze maatregel onderscheid tussen honden die hebben gebeten om te doden of om zich te verdedigen. Het lange verblijf is een ernstige welzijnsaantasting, schrijft Adema in zijn brief, waardoor dit verblijf korter zou moeten zijn. Daarom moet als gevolg van een zeer ernstig incident direct tot euthanasie besloten kunnen worden, zonder tussenkomst van een gedragsdeskundige.
Monique van Strien: “Euthanasie vanwege een incident is altijd verschrikkelijk – een langslepend trauma voor alle betrokkenen – maar soms onvermijdelijk. Het is ‘onmenselijk’ dat een hond soms vele maanden in een opslag zit, weggetrokken uit zijn gezinssituatie en in afwachting van zijn – welhaast onvermijdelijk – lot. Als pas na vele maanden in die situatie te hebben gezeten een (overigens zeer twijfelachtige) gedragstest wordt uitgevoerd, is het ‘testobject’ al niet meer dezelfde hond. Dat kan twee kanten op slaan, waardoor de uitslag van een test kan leiden tot een onterechte veroordeling tot euthanasie of – doodeng – een onterecht groen licht tot terugplaatsing in de maatschappij.
Dat lange wachten in de opslag is overigens niet alleen het gevolg van eigenaren die bezwaar maken tegen de beslissing, zoals de omschrijving nu doet voorkomen. Ook bij geen bezwaar duurt het zomaar maanden voordat het dossier wordt opgepakt. Al die tijd zit een hond, die voorheen in een gezinssituatie leefde, in eenzame opsluiting in een kennel tussen vreemde honden die hetzelfde ondergaan. Dat is vloekwaardig. Het is daarom zonder meer goed als de wachttijd in de opslag kan worden verkort. Dat moet dan ook kunnen gelden voor honden die uiteindelijk wel een test krijgen of worden teruggeplaatst.
Het onderscheid tussen bijten om te doden of bijten om te verdedigen is wat mij betreft overigens niet per sé bijzonder relevant, aangezien een zeer angstige hond die vanuit die emotie besluit te bijten, bijzonder onberekenbaar is en eveneens een groot gevaar kan vormen voor zijn omgeving.”
Een uitgebreid pakket dus, waar naar vele partijen lijkt te zijn geluisterd. Het is nu wachten op de reactie van de Tweede Kamer. Op de uitvoering valt nog wel het één en ander af te dingen. Onze Hond houd je op de hoogte van de ontwikkelingen.
Wat vind jij, zijn bijtincidenten een (groter wordend) probleem in Nederland, of wordt er meer aandacht aan besteed in de media? Heeft Minister Adema met deze mix aan maatregelen de oplossing gevonden, of moet het anders volgens jou? We horen het graag!
